علت های به وجود آمدن سنگ صفرا چیست ؟

همانطور که کاهش وزن در جهت بهبود سلامتی امری بسیار مفید میباشد از طرفی در صورتی که این کاهش وزن غیر اصولی و در مدت زمان کم صورت گرفته باشد میتواند عواقبی مانند بروز سنگ صفرا را در پی داشته باشد . سعی شده است در این مقاله اختصاصا راجع به مشکلات صفراوی از جمله سنگ صفرا  بررسی کامل به عمل آید .

با من همراه باشید .

سنگ صفرا یا کوله لیتیاز ته نشین های سخت شده مایع صفرا هستند که در کیسه ای به همین نام یعنی صفرا تشکیل می شوند . این سنگ ها معمولا شامل ترکیبی از آب، کلسترول، پروتئین، چربی، بیلی روبین و نمک های صفراوی می باشد و ۲ تا از عوامل خطرهای ابتلاء به این سنگ ها چاقی و یا تغییرات وزنی سریع و ناگهانی مانند لاغریسریع است .

*سنگ کیسه صفرا نسبتاً شایع است و حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از جمعیت بزرگسال در سراسر جهان  از آن رنج می برند. سنگ کیسه صفرا می تواند منجر به عوارض جدی و تهدید کننده زندگی، مانند کوله سیستیت حاد، کلانژیت حاد و پانکراتیت صفراوی شود .

به طور خلاصه باید گفت که کیسه صفرا یکی از ارگان های مهم و حساس در سیستم گوارش ما انسان ها است . این اندام، کوچک و گلابی شکل است که زیر کبد و در مجاورت معده قرار دارد . کیسه صفرا ساختاری است که مایعی به نام صفرا را در خود ذخیره و آزاد می کند . صفرا نیز مایعی است که در اصل توسط کبد تولید می شود و به هضم چربی های موجود در غذایی که می خوریم کمک می کند . کیسه صفرا از طریق مجموعه ای از مجاری به نام مجاری صفراوی به سایر قسمت های دستگاه گوارش ما متصل است . دستگاه صفراوی (که گاهی اوقات سیستم صفراوی یا درخت صفراوی نامیده می شود) یک سیستم لوله مانند است که صفرا را از کبد به روده کوچک منتقل می کند .

چطور کاهش وزن ناگهانی میتواند موجب تشکیل سنگ صفرا شود ؟

همانطور که گفته شد مایع صفرا توسط کبد تولید میشود هنگامیکه مدت زمان زیادی شما گرسنه باشید و میزان کالری دریافتی خود را بسیار کاهش داده باشید اتفاقی که می افتد این است که کبد میزان کلسترول زیادی را در مایع صفرا آزاد میکند که نتیجه ی آن افزایش سنگ در کیسه ی صفرا میباشد . اتفاق دیگر که طی این پروسه رخ میدهد جلوگیری از تخلیه ی مناسب و به موقع محتویات کیسه ی صفرا میباشد که در نتیجه آن ته نشینی محتویات و بروز سنگ میشود . علایم اصلی سنگ صفرا درد معده بر اثر خوردن غذای چرب است . کیسه صفرا در واکنش به چربی منقبض می شود و این اسپاسم صورت گرفته موجب میشود سنگ صفرا را به گونه ای حرکت دهد که مجرای صفرا مسدود شود زمانی که مجاری صفراوی مسدود شوند فرد درد ناگهانی و شدیدی را در سمت راست بالای شکم احساس خواهد کرد . این نوع دردها به حمله کیسه صفرا یا قولنج صفراوی معروف هستند . اگر علائم نادیده گرفته شود و درمان آغاز نشود سنگ صفراوی می‌ تواند عوارض جدی داشته باشد . ناگفته نماند این درد در بعضی افراد نیز در بین استخوان کتف احساس میشود و همچنین باعث حالت تهوع شدید می شوند  .

سوال دیگری پیش می آید که علاوه بر کاهش وزن ناگهانی و زیاد آیا تمامی افرد به یک اندازه مستعد دچار شدن به سنگ صفرا میباشند ؟

در پاسخ به این سوال باید به تحقیقی که به تازگی در آمریکا صورت گرفت اشاره کنم و طی این تحقیق مشاهده شد افراد دارای بی ام آی بالای 40 / کبد چرب غیر الکلی / دیابت نوع 2   /  مقاومت به انسولین و کلسترول بالا دارند به نسبت بقیه افراد احتمال بروز سنگ صفرا در آنها بیشتر میباشد . طبق مطالعات انجام شده حدود یک چهارم افرادی که از چاقی شدید رنج می‌ برند مبتلا به سنگ کیسه صفرا نیز هستند. این شرایط زمانی خطرناک خواهد شد که بیشترین وزن اضافی بدن در اطراف معده و شکم باشد. خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا ممکن است با بالا رفتن سن افزایش یابد. باید خاطر نشان کرد شیوع سنگ صفرا در زنان به مراتب بیشتر از آقایان میباشد و علل این امر تفاوت جنسیتی هورمون های زنانه میباشد .

علایم فردی که سنگ صفرا دارد چیست ؟

1.درد شکمی : شایع ترین علامت سنگ کیسه صفرا و چاقی، درد خفیف تا شدید در سمت راست فوقانی یا وسط شکم است. درد شکم معمولا مدت کوتاهی پس از خوردن غذا شروع می شود و ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. همچنین ممکن است فرد همراه با درد احساس سوزش یا حالت تهوع نیز داشته باشید .

2.نفخ : مشکلات کیسه صفرا اغلب میتواند منجر به نفخ، احساس پری و تورم در ناحیه شکم شود. نفخ یک مشکل عادی است که هر از گاهی برخی افراد درجاتی از آن را تجربه می‌ کنند .

3.کاهش وزن سریع : مشکلات کیسه صفرا همچنین می تواند منجر به کاهش وزن ناگهانی شود، زیرا بدن نمی تواند غذای خود را به درستی هضم کند. این نوع کاهش وزن ممکن است در ابتدا مطلوب به نظر برسد، اما در صورت عدم درمان می تواند منجر به پیامد های جدی برای سلامتی شود . از طرفی سنگ‌ های صفراوی می‌ توانند در توانایی بدن برای جذب چربی‌های غذا اختلال ایجاد کنند. هنگامی که کیسه صفرا به درستی تخلیه نمی شود، ممکن است صفرای کافی برای تجزیه چربی های موجود در غذا وجود نداشته باشد . این منجر به سوء جذب و حتی استئاتوره شود. استئاتوره، وضعیتی است که در آن بدن سطوح بالایی از چربی را از طریق مدفوع دفع می کند. این مشکل در صورت عدم درمان می تواند باعث کاهش وزن و سوء تغذیه شود.

4.زردی : یکی دیگر از علائم سنگ کیسه صفرا و چاقی، زردی است که به صورت زرد شدن چشم و پوست ظاهر می شود. زردی نشانه ای از وجود مشکلاتی در کبد یا مجاری صفراوی است که می تواند ناشی از عفونت، التهاب یا شرایط خاصی مانند سنگ کیسه صفرا باشد .

سایرعلائم رایج سنگ کیسه صفرا شامل سوء هاضمه،  سوزش سر دل، رفلاکس اسید معده، حالت تهوع و استفراغ، تیره شدن ادرار و اسهال، تب و لرز، عدم تحمل غذاهای چرب و تعریق است.  اینها همه نشانه های وجود مشکلی در کیسه صفرا هستند که باید توسط یک متخصص پزشکی ارزیابی شوند .

باتوجه به نکاتی که گفته شد باید در نظر گرفت که داشتن رژیم غذایی متعادل برای افرادی که دچار اضافه وزن میباشند موجب میشود که روند کاهش وزن با سیر نزولی متناسب صورت بگیرد و از بروز سنگ صفرا جلوگیری میشود .

چه رژیم غذایی مناسب این افراد میباشد ؟

طبق مقاله ی چاپ شده در healthline در سال 2018 رژیمی که شامل :

1.سبزیجات و میوه ها : فیبر های موجود در این گروه موجب جلوگیری از بروز سنگ صفرا میشوند . میوه هایی که منبع ویتامین سی میباشند مانند کیوی و مرکبات انتخاب مناسبی میباشند . همچنین سبزیجات دارای برگ تیره مانند اسفناج / کیل و ... .

2.چربی های مفید (اشباع شده) : مغزیجات / روغن زیتون / آووکادو / ماهی های چرب / دانه هایی مانند چیا و شاهدانه و تخم کتان موجب کاهش تریگلیسیرید میشوند .

3.پروتیئین گیاهی : عدسی / لوبیا / توفو / تمپه و ... موجب کاهش LDL میشوند .

*نکته ی مهم منظم بودن زمان مصرف وعده های غذایی میباشد .

موارد غذایی که این افراد باید به طور جدی از مصرف آن پرهیز کنند :

1.شکر ( حتی سیروپ های موجود در برخی مواد غذایی مخصوصا سیروپ ذرت )

2.فست فود

3.چربی های ترانس که شامل غذا های سرخ کرده نیز میباشد

4.کمبود فیبر ( کمبود میوه و سبزیجات )

5.گوشت قرمز

6.کربوهیدرات در مصارف بالا

7.مواد نشاسته ای ( مخصوصا اگر با شکر باشد مانند شیرینیجات )

8. اگر فردی به لاکتوز حساسیت دارد باید دقت بفرماید که از محصولات بدون لاکتوز استفاده کند حتما . در غیر اینصورت احتمال تشدید علایم سنگ صفرا زیادتر میشود .

9.لبنیات پر چرب مانند خامه

10.سوسیس کالباس

باید این نکته را یادآور شد که موارد گفته شده برای افرادی که مشکلشان حاد نمیباشد مناسب میباشد و در موارد حاد تحت نظر پزشک متخصص خود باشید .

در پایان اینکه قطعا رژیم غذایی داشتن کار خیلی راحتی نیست مخصوصا وقتی که عادت غذایی ما از سالهای دور شکل گرفته اند . اما به نظر خودتان سختی رژیم غذایی سالم داشتن بهتر از سختی بیمار شدن ناشی از نبود رژیم غذایی نیست ؟

آکادمی دکتر راس

گردآورنده : ونوس شایان

منابع :

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9188884/

https://www.nhs.uk/conditions/gallstones/prevention/

https://www.cuh.nhs.uk/patient-information/dietary-advice-for-patients-with-gallstones/

https://www.webmd.com/digestive-disorders/features/gallbladder-diet-foods-for-gallbadder-problems

https://www.health.com/gallbladder-diet-7563322

https://www.healthline.com/health/gallbladder-diet

https://www.medicinenet.com/best_foods_to_eat_when_you_have_gallstones/article.htm